Það er forvitnilegt að velta fyrir sér hvaða áhrif uppbygging Fjarðaráls og Kárahnjúkavirkjunar á Austurlandi hafði fyrir byggðina á svæðinu. Fyrir uppbygginguna, sem hófst árið 2003, hafði í nokkurn tíma byggðaþróun verið neikvæð á þessu svæði. Atvinnulíf var einhæft. Nánast allt snerist um sjávarútveg og fyrirsjáanleg var tæknibylting og hagræðingarskeið við áframhaldandi uppbyggingu á öllu sem laut að útgerð og fiskvinnslu á svæðinu, með enn frekari fækkun starfa í þessum byggðum sem nú mynda Fjarðarbyggð. Útlitið var því frekar dökkt þegar loksins náðust samningar um uppbyggingu Alcoa Fjarðaráls og byggingu Kárahnjúkavirkjunar.
Það var farsælt skref þegar sú stefna var tekin við uppbyggingu Alcoa Fjarðaáls að fyrirtækið tæki virkan þátt í að efla sjálfbært samfélag á Austurlandi með ýmsum hætti. Til að mynda miðar útboðsstefna fyrirtækisins að því að gera fyrirtækjum á Austurlandi kleift að byggja sig upp og efla starfsemi sína samfélaginu öllu til hagsbóta. Þannig hafa stjórnendur Fjarðaráls haft skilning á því að eitt helsta hagsmunamál fyrirtækisins og um leið samfélagsins alls er að stuðla að uppbyggingu fjölbreytts atvinnu- og athafnalífs á Austurlandi.
Þessi fjölbreytta atvinnuuppbygging hefur gefið ungu fólki, sem fluttist burt í þeim tilgangi að afla sér menntunar, tækifæri til þess að snúa heim á ný. Auk þess sem innviðir samfélagsins hafa styrkst til muna. Páll Björgvin Guðmundsson bæjarstjóri Fjarðarbyggðar fluttist austur rétt í þann mund þegar uppbyggingin fór á flug. Hvernig sér hann þessi áhrif?
Samhliða fjölgun íbúa, auknum umsvifum og samgöngubótum hefur verslun á miðbiki Austurlands orðið fjölbreyttari og samkeppnishæfari, íbúum til hagsbóta enda mikilvægur þáttur í búsetuskilyrðum. Þá hafa margar sérvöruverslanir og þjónustufyrirtæki sett upp útibú í Fjarðabyggð á undanförnum árum. Meðal þeirra áhrifa sem þessi uppbygging hefur haft er að fjölbreytt flóra atvinnutækifæra skapar betur launuð störf, betri grunngerð, aukna þjónustu, ríkara menningar- og félagslíf. Allt er þetta grundvöllur þess að vöxtur samfélagsins geti verið sjálfbær inn í framtíðina.
Jens Garðar Helgason formaður bæjarráðs Fjarðarbyggðar er einn af þeirra sem þekkir vel hvaða áhrif þessi uppbygging hefur haft á samfélagið:
Sterk rök hníga að því að efnahagslegir þættir ráði mestu um búsetuval fólks. Svæðisbundin þjónusta skiptir einnig miklu fyrir búsetuskilyrði og hvort fólk ílengist. Fyrir uppbygginguna á Austurlandi 2003 var í gangi stöðug varnarbarátta til að halda í þá þjónustuþætti sem í boði voru. Samfélaginu hafði hnignað um nokkurn tíma og sjálfsagðir þjónustuþættir voru á undanhaldi. Með uppbyggingunni sköpuðust ný tækifæri á að efla þá þjónustu sem í boði var fyrir jafnt íbúa og fyrirtækin. Jens Garðar þekkir dæmi um þetta:
Orðatiltækið „vinnan göfgar manninn“ hefur lengi staðið okkur Íslendingum nærri. Hvort sem okkur líkar það betur eða verr má segja að við Íslendingar metum manngildi talsvert á grundvelli vinnu og vinnusemi. Við mótum skoðun okkar á náunganum eftir vinnuframlagi hans. Þetta er áberandi í talmáli okkar og samskiptum. Við spyrjum fólk stöðugt spurninga eins og: „Hvað gerir þú?“ og „er ekki nóg að gera hjá þér?“ Kannski er það hin harðneskjulega náttúra landsins sem hefur innrætt okkur þetta viðhorf. Hvað sem því líður eru dugnaður og vinnusemi inngróin í þjóðarsálina sem hinir mestu mannkostir. Með sterkan grunn eins og nú hefur byggst upp á Austurlandi, skapast skilyrði fyrir öflugri nýsköpun á ýmsum sviðum. Jörðin er frjó, nú er tækifæri fyrir ungt fólk á öllum aldri að fara á flug.
